Focus op de opgave, denk breed in oplossingen
Het Mijnstreek Inspiratie Platform (MIP) van 3 november kon rekenen op een hoge opkomst. Meer dan eens werd duidelijk dat niet alleen de inhoud telt, maar dat elkaar live ontmoeten en spreken in een informele sfeer minstens zo belangrijk is. De agenda was goed gevuld. Met sprekers Jan Kremer, hoogleraar Zorg en Samenleving, en Maria Jansen, emeritus hoogleraar Populatiegericht Gezondheidsbeleid, een presentatie van Ellen Janssen, programmamanager bij Trendbreuk en Wiro Gruisen, manager regioregie CZ en levendige discussies. De aftrap was voor moderator Christel van Zijp. Zij legde de ruim 60 aanwezigen meteen maar een opdracht voor en vroeg hen wat zij de afgelopen periode anders hebben aangepakt en wat dat heeft opgeleverd?
Het kan anders
Opsteker kwam van Fer Dreessen (Zuyderland). De IGJ en NZA, op bezoek bij de taskforce wachtlijsten, waren enthousiast over de aanpak in de regio. Een voorloper, aldus beide organisaties. Voor Berry Jacobs van gemeente Kerkrade telt dat je voortdurend moeten blijven zoeken naar hoe verbindingen in elkaar zitten en hoe je over je eigen belangen heen kunt kijken. “We doen al veel vanuit sociaal domein en welzijn, maar zoeken steeds naar hoe het ene bijdraagt aan het ander.” Han von den Hoff vroeg aanwezigen eens een andere bril op te zetten om te kijken naar “ons werk”. “Waar we bijvoorbeeld als kerncoalitie moeite mee hebben, is focus. Maar vergeet niet dat veel van wat in het IZA staat, dat doen we al in Limburg. Er zijn veel mensen die het niet weten, maar wij hebben al veel stappen gezet.”
Passende zorg: focus en balans
Jan Kremer, hoogleraar Zorg en Samenleving, speciaal gezant passende zorg en lid van de Raad voor Volksgezondheid nam toehoorders me naar wat de passende zorg transitie betekent in denken en handelen en stipte kort de thema’s aan van de werkagenda van de Raad voor Volksgezondheid.
Passende zorg is waarde toevoegen aan het (samen)leven van mensen. Een maatschappelijke verantwoordelijkheid, de vrijblijvendheid voorbij. Kremer pleit ervoor om in die maatschappelijke opgave vooral te zoeken naar de balans tussen focus en breedte: “Focus op de opgave, denk breed in oplossingen. Maar ook niet te breed zodat je de verbinding verliest.”
Purpose en urgentie
De hoogleraar constateert dat samenwerkingspartijen er niet altijd in slagen de gedeelde opgave naar voren brengen. “Heb het er over, voel en deel de urgentie van wat er moet veranderen, alleen dan kun je op hetzelfde kompas varen. En stel vooral de vragen: Is wat je doet (purpose) een antwoord op de gedeelde urgentie? En is onze ambitie sterk genoeg voor de regionale opgave?” Zijn pleidooi is daarbij beter te luisteren naar jonge mensen. “Kijk wat de bijdragen van jonge mensen is in de energietransitie. Maak constructief gebruik van andere perspectieven en blijf leren en reflecteren. De rol van de overheid is politiek richting geven en randvoorwaardelijk zaken regelen. Maar uiteindelijk moet het in de regio gebeuren. Met vertrouwen in elkaar.”
De presentatie van Jan Kremer lees je hier.
Thema’s werkagenda Raad voor Volksgezondheid:
- Zorg over onrechtvaardige gezondheidsverschillen. “Europa is inmiddels een middenmoter.”
- De fysieke en sociale leefomgeving kan mensen ongezond maken. “Dat wordt als een zorgprobleem gezien, maar is daarmee nog geen zorgverantwoordelijkheid. Regelen we dingen niet goed in de samenleving, dan wórdt het een zorgprobleem.”
- Grenzen aan verbeteren en genezen: “We moeten veel eerder en beter het gesprek over een ander perspectief of over de dood aangaan.”
- Krappe arbeidsmarkt in de zorg. “Staat al langer op de agenda, maar wordt steeds urgenter. Veel wordt gemedicaliseerd. Vanuit de samenleving moeten we op andere manier op zoek naar andere antwoorden op de tragiek van het leven.”
- Schurende stelsels maakt samenwerking lastig. “Dat gaat over het ik en het wij. Samenwerken is belangrijker dan competentie.”
—————
In de manier waarop we samenwerken in de verschillende rollen refereert Kremer aan een boek van Hans Bottelier: de samenleving als jazzband. In een band speelt ieder een eigen instrument, maar kan een goede uitvoering niet bestaan zonder goed naar elkaar te luisteren en met elkaar in verbinding te staan. Eén speler geeft de toon aan, gezamenlijk zijn we verantwoordelijk voor de uitvoering. Belangrijke onderdelen:
- Eigen rollen
- Gezamenlijke purpose/missie
- Verbinding en interactie
- Bouwstenen
- Licht leiderschap
- Monitoring op voortgang
Breken we de trend in samenwerking?
Of er een trendbreuk is, was de vraag die voorlag aan Maria Jansen, emeritus hoogleraar Populatiegericht Gezondheidsbeleid aan Maastricht University en programmaleider van de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid. Acht jaar geleden kreeg zij de opdracht van de provincie om een breed beeld te schetsen van waarom de regio Zuid-Limburg zo op achterstand staat. Een vervolgonderzoek eind 2021/begin 2022 moest antwoord geven op de vraag: wat staat Zuid-Limburg te doen om in de regio een trendbreuk te bewerkstelligen in gezondheidsachterstanden én in de manier waarop organisaties, gemeenten, provincie en professionals in Limburg met elkaar samenwerken.
Wisselwerking tussen generaties
Niet alleen wordt gekeken naar ziekte en gezondheid, maar breder. Ook naar onder meer opvoeding/kinderarmoede, kinderopvang ja/nee, hoe staat het met leesvaardigheid, kansen in opleiding en arbeidsmarkt, participatie, sociale cohesie. Maria: “Wil je de intergenerale overdracht, de wisselwerking tussen generaties, doorbreken, dan moet je in de breedte kijken en ook op alle vlakken verbeteringen doorvoeren.”
Meters maken
Maria schetst een wisselend beeld van hoe de Mijnstreek er nu voor staat. Zo is het percentage kinderen dat opgroeit met kans op armoede in een huishouden met inkomen tot 120% van het sociaal minimum verminderd ten opzichte van 2016, maar nog altijd hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor wat betreft de onderwijs startkwalificatie doen we het best goed en scoren beter dan het gemiddelde in Nederland.
Maria: “Cijfers geven aan dat meer jong-volwassenen (19+) en ouderen een minder goede gezondheid ervaren. Daar hebben we nog flink wat meters te maken. Corona heeft voor met name 19-29 jarigen een grote impact gehad.” De achterstand geldt nog ook voor arbeidsparticipatie. Weliswaar iets gedaald, maar nog altijd meer dan het landelijk gemiddelde zijn inwoners van Zuid-Limburg afhankelijk van een uitkering. Ook op het punt van saamhorigheid en kunnen rekenen op steun van anderen scoort Zuid-Limburg niet beter dan voorgaande jaren en dan het landelijk gemiddelde.
Wel positieve resultaten, nog geen transformatie
De samenwerking binnen Trendbreuk laat evenwel zien dat er wel degelijk positieve resultaten worden geboekt worden, zoals bijvoorbeeld bij het Trendbreuk programma-onderdeel ‘Kansrijke Start’: het opstarten van zwangerschapsbegeleiding vóór 10 weken zwangerschap is verbeterd in Limburg, en sterker verbeterd ten opzichte van de andere provincies. “Mooi zichtbare resultaat”, zegt Maria, “maar het is alleen nog te vroeg om van een transformatie te spreken die nodig is om de gezondheidsachterstanden weg te werken. Daarvoor is een lange adem nodig.”
Klik hier voor de hele presentatie van Maria.
Wicked problems
“De problemen die we tegenkomen zijn veelal wicked problems. Die kun je als zorg niet alleen oplossen. Neem armoede en gezondheid, het een is op heel veel punten met het ander verknoopt. Je hebt elkaar nodig om daar uit te komen. Samenwerking is niet alle losse ketens achter elkaar plakken, maar problemen vanuit verschillende perspectieven benaderen en écht samen werken. Wat dat betreft de samenwerking is er wel sprake van een trendbreuk: in de Mijnstreek hebben partijen elkaar gevonden en beseffen als geen ander dat geen enkele partij het probleem alleen kan oplossen. Samenwerking is een noodzaak om uiteindelijk resultaat te boeken. En dat lukt heel goed.”
Samen werken aan de gezonde generatie
Met de oproep van Maria was een mooi bruggetje gelegd naar de oproep van Ellen Janssen en Wiro Gruisen om samen met Trendbreuk te werken aan een doorbraak in de achterstand in gezondheid in de hele Zuid-Limburgse regio. Met als inzet de Gezonde Generatie.
Ellen: “Eind 2018 besloten 16 Zuid-Limburgse gemeenten in samenwerking met de GGD gezamenlijk anders te sturen op uitvoering gezondheidsdoelen. Daaruit kwam het programma Trendbreuk tot stand. Kern van het programma: focus, daadkracht en meerjarige, regionale aanpak. Ambitie 2030: 25% inhalen op de gezondheidsachterstand ten opzicht van Nederland.” Zij nodigde toehoorders uit voor een gesprek om te kijken hoe Trendbreuk en de Mijnstreek nog beter samen kunnen optrekken, potentie goed kunnen benutten en zich meer als één regio kunnen presenteren. Inmiddels participeren in de stuurgroep van Trendbreuk niet alleen de 16 gemeenten maar ook CZ (namens de Mijnstreekcoalitie), GGD, MUMC en provincie Limburg. Een intensievere betrokkenheid van de Mijnstreek partners is een volgende stap op weg naar Trendbreuk 2.0.”
Klik hier voor de presentatie.
Waardevolle toevallige ontmoetingen
Het Mijnstreek Inspiratie Platform biedt alle gelegenheid om elkaar beter te leren kennen en ideeën uit te wisselen. Het inspireert en stimuleert om met elkaar aan de slag te gaan. “Zonder deze bijeenkomst hadden wij elkaar nooit gesproken. Terwijl we zeker wat voor elkaar kunnen betekenen”, aldus huisarts-bestuurder Kay Liedekerken en een beleidsambtenaar gemeente Berry Jacobs. Een mooie symboliek voor domeinoverstijgende samenwerking die begint met ontmoeting.
Een volgende keer ook aanwezig zijn bij het Mijnstreek Inspiratie Platform? Houdt vooral de MIP-agenda in de gaten op de website, de Mijnstreekflits of Linkedin.